Filosofische leesclub: de teksten van Plato

Cursus

Filosofische leesclub: de teksten van Plato

Plato kennen de meeste mensen wel. Je komt hem onvermijdelijk in een inleidende cursus filosofie tegen, of leest zijn naam wel eens in een opiniestuk in de krant en er zijn talloze boeken over Plato. Wie kent niet de term platonische liefde? Misschien heeft u wel eens gehoord van de Grot van Plato. Maar wie heeft ook daadwerkelijk wel eens zijn teksten gelezen? Afgezien van academici en onderzoekers zijn er maar weinig van ons die de gelegenheid, durf en begeleiding hebben genoten om er eens goed voor te gaan zitten. Dát is wat we in deze nieuwe cursussen gaan doen. We gaan grondig de oorspronkelijk teksten lezen, bestuderen en bespreken om zo Plato zelf aan het woord te laten.

In de eerste van drie (op zichzelf staande) cursussen beginnen we met de vroege werken van Plato waarin vooral een zekere Socrates de hoofdpersonage is. In deze werken van Plato wordt Socrates voorgesteld als degene die zich inzet om jonge mensen aan te zetten zelfstandig te denken en niet louter de traditionele kennis eigen te maken. Er worden gesprekken gevoerd waarin de gesprekspartners op zoek gaan naar de kunst van zelfkennis en door met niets minder genoegen te nemen dan de waarheid. Door zijn niets en niemand ontziende consequente doorvragen brengt Socrates zijn toehoorders steeds opnieuw tot de ontdekking dat zij in feite niet weten wat zij menen te weten. En vanuit deze erkenning brengt hij hen vervolgens terug op het pad van de erkenning van de autoriteit van de Menselijke Rede als zetel van zowel het emotionele als het intellectuele denken en voelen. Dit is de bekende socratische methode, waarmee we de naïeve houding van weten vervangen door een kritische houding van niet weten.

In deze cursus lezen we drie dialogen van de jonge Plato waarin Socrates een dialoog aangaat met Charmides, Euthyphro en Crito.

Charmides - Dialoog over het gezonde verstand

In deze dialoog is het onderwerp van gesprek 'sophrosyne'. Dit woord is het Griekse woord dat is gevormd door 'soos' wat gezond en ongedeerd betekent, en 'phronein' wat de geestelijke activiteit van denken en overwegen betekent. In de tekst komen dan ook de woorden bezonnenheid, gezond verstand en matigheid voor. Tijdens de dialoog krijgen we te maken met vele verschillende pogingen om bezonnenheid of gezond verstand te definiëren. Steeds weer opnieuw dwingt Socrates zijn gesprekspartners te erkennen dat hun definitie ontoereikend en oppervlakkig is. Deze dialoog geeft ons de gelegenheid om kennis te maken met de socratische methode die Plato optekent.

Euthyphro - Dialoog over natuurlijk en tegennatuurlijk gedrag

Hoe hoort een mens te handelen, is de centrale vraag in deze dialoog tussen Socrates en Euthyphro. Wat voor gedrag van een mens is natuurlijk en wat is tegennatuurlijk? Socrates staat buiten te wacht bij het gerechtshof op de aanvang van een hoorzitting die tegen hem is ingediend en uiteindelijk zal leiden tot zijn doodvonnis: het drinken van de gifbeker. Daar ontmoet hij Euthyphro die, naar eigen zeggen, bijzonder goed op de hoogte is van de principes die ten grondslag liggen aan het menselijk handelen. Euthyphro weet wat goed en wat slecht is, wat goddelijk en wat natuurlijk is. Socrates vraagt hem naar deze kennis. Er volgt een kritische ondervraging dat licht werpt op het onderwerp teneinde er achter te komen dat Euthyphro helemaal niets echt weet.

Crito - Dialoog over rechtvaardigheid, deugt en de wet

Deze dialoog speelt zich af in de gevangenis waarin Socrates zijn executie afwacht. Hij ontmoet een aantal van zijn volgelingen waarmee hij gesprekken voert. Crito vraagt waarom Socrates niet wil vluchten met hulp van zijn vrienden. Socrates heeft zich zijn hele leven een voorvechter getoond van deugd en rechtvaardigheid. De vraag is nu of hij hier niet van afwijkt, als hij ondanks zijn veroordeling vlucht. Wat dient hij daarmee, zijn eigen belang of dat van de staat? Zijn wetten er om overtreden te worden? Nee, meent Socrates, in geen geval. Iedere burger staat het vrij de wetten van zijn land te kritiseren, ter discussie te stellen of te verbeteren. De wetgevers zullen hem moeten aanhoren en van repliek dienen. Indien hij hen kan overtuigen, zal de wet worden bijgesteld en als hij dat niet kan, heeft hij zich hoe dan ook daarbij neer te leggen. Het heeft volgens Socrates geen zin te beweren dat deze of gene wet niet bevalt en daarom overtreden mag worden. Een gemeenschap, zo betoogt Socrates, bestaat bij de gratie van haar wetten en dus moet hij zich houden aan het vonnis dat uitgesproken is door het recht.

Deze drie dialogen van Plato geven een mooie en duidelijke kennismaking met Plato’s werken en een introductie in het denken van Socrates dat de grondslag vormt van onze Westerse Filosofie.

Er zal een reader (à €10) met de drie teksten worden uitgedeeld, graag afrekenen bij de docent. Studielast is ongeveer 10 pagina’s aandachtig lezen per week. Er zijn maximaal 8 cursisten in deze groep.